Szafran spiski, krokus - wiosna pod Tatrami

Krokus, szafran spiski – wiosna pod Tatrami

Fioletowo – liliowy cud

Szafran czyli krokus – jego masowe kwitnienie w Tatrach i na Podhalu to zjawisko na miarę estetycznego cudu. Doroczne misterium wiosny przyciąga rzesze turystów i amatorów fotografii umieszczanych na społecznościowych portalach.
Rzeczywiście, widok ten jest jak olśnienie – łany rozkwitających fioletowo -niebieskich krokusów. Bywa, że czubki tych kwiatów przebijają się ku słońcu przez warstwę śniegu, podwójnie ciesząc oczy.

Tłumy spragnionych doświadczenia tego widoku na Polanie Chochołowskiej sprawią jednak, że znaczna część naturalnego czaru i piękna znika…

Tatry – wychodzące spod śniegu krokusy fot. Krzysztof Romańczukiewicz

Park narodowy – ochrona a degradacja – czyli co ma krokus do owcy

Szafran spiski (Krokus spiski, Crocus scepusiensis) to jeden z ponad osiemdziesięciu gatunków krokusa – w naturalnych stanowiskach występuje najliczniej w Tatrach i wokół nich, ale spotykany jest także w wielu pasmach Beskidów (Beskid Żywiecki, Wysoki, Mały, Wyspowy, Gorce) a nawet na Wyżynie Sandomierskiej. Do 2014 roku była to roślina objęta całkowitą ochroną – dziś podlega tylko ochronie częściowej. Szafran spiski kwitnie od marca do maja – w zależności od wysokości, a spotykany jest od regla dolnego po piętro kosodrzewiny. Podobnie jak ma to miejsce z innymi cennymi roślinami górskimi – ich występowanie w parkach narodowych spada na skutek nieprzemyślanych zakazów. Krokusy ( i cały szereg innych roślin charakterystycznych dla tych siedlisk) rosną na użyźnianej przez owczy nawóz glebie oraz tam, gdzie trawy są w późniejszym okresie wegetacji niższe (stąd parki narodowe znów zezwalają na wypas owiec “kulturowy” i same organizują koszenie łąk śródleśnych czy dawnych pastwisk aby w ten sposób zatrzymać proces degradacji biologicznej tych obszarów). Co ciekawe do rozprzestrzeniania się drobnych nasion krokusa spiskiego przyczyniają się w dużym stopniu mrówki. Nasiona szafranu zawierają wyrostek (elajosom) bogaty w mrówcze przysmaki – i chętnie transportują one nasiona w kierunku mrowisk, na znaczne nieraz odległości, przyczyniając się do ich rozsiewania.

Spektakularny widok około 14 milionów (!) rozkwitających krokusów na Polanie Chochołowskiej przyciąga coraz większe tłumy turystów – a TPN próbuje ograniczyć negatywny wpływ tej popularności na środowisko.

Krokus, szafran spiski – Gorce fot.Krzysztof Romańczukiewicz

Szafran – przyprawa

Od starożytności znano i stosowano tę roślinę (a konkretnie szafran siewny Crocus sativus ) jako fascynującą przyprawę i środek czynny medycznie. Zbiera się do tych celów same słupki kwiatowe krokusów – i suszy się je. To najdroższa przyprawa na świecie – ale też, aby nadać potrawie swój wyczuwalny smak i aromat potrzeba jej użyć bardzo niewiele ( 2-3 nitki słupków na porcję). Stosowana jest do owoców morza, ryb, kurczaka, flaków, potraw z ryżu i innych. Smak ma korzenny, piżmowy, z wyczuwalną goryczą, lekko ostry. To także barwnik spożywczy a w starożytność intensywne żółte szaty barwione szafranem nosili rzymscy urzędnicy państwowi.

O właściwościach fitomedycznych szafranu ciekawie pisze na swej stronie dr Henryk Różański.

Krokus spiski – Spisz fot. Krzysztof Romańczukiewicz

Szafran – lek

Już Hipokrates wspominał o właściwościach leczniczym szafranu (szafran siewny Crocus sativus) – dziś, gdy zbadano jego biochemiczny skład możemy uzasadnić działanie na układ pokarmowy ( pobudza wydzielanie soków trawiennych), psychikę i układ nerwowy (działanie antydepresyjne, przeciwdrgawkowe, hamuje rozwój chorób neurodegeneracyjnych), nowotwory (szczególnie wyraźnie hamuje rozwój komórek raka okrężnicy), działa także na poprawę płodności u mężczyzn. Jest uznawany także za skuteczny afrodyzjak i lek na poprawę erekcji.

Szafran, krokus w Karkonoszach

Szafran to produkt bardzo często już od stuleci fałszowany – ze względu na cenę (dziś to ok. 40.000 zł za kilogram) – bywa np. mieszany z kurkumą, krokoszem barwierskim.

Zatem lepiej kupować produkt nie zmielony – tak, aby widoczne były krótkie nitki wysuszonych słupków. Opakowanie 0,3 g kosztuje kilkanaście złotych.

Jak wszystkie naturalne produkty o właściwościach czynnych w jego zastosowaniu wskazany jest umiar, gdyż w nadmiarze może zaszkodzić. Kobiety w ciąży nie powinny stosować szafranu, gdyż może on powodować poronienie.

O właściwościach fitomedycznych szafranu ciekawie pisze na swej stronie dr Henryk Różański.